Duyn en Daelseweg 19

Nuland, Duyn en Daelseweg 19

Context (Bouw)historie: In de Middeleeuwen was Nuland onderdeel van het Kwartier van Maasland van de Meierij van 's-Hertogenbosch. Later vormde Nuland met Geffen een heerlijkheid, die in de periode 1505-1638 in het bezit was van de familie Van Vladeracken. Jan van Vladeracken bouwde een kasteel aan de Singel omstreeks 1500, direct ten noorden van de kern van Nuland. Het was een rond kasteel dat in de Franse tijd verwoest werd. Een ronding in de Singel, direct ten zuiden van de spoorbaan herinnert hier nog aan, evenals de naam van de hoeve: "Vladeracken". Het grondgebied van Nuland werd regelmatig getroffen door ernstige overstromingen, bijvoorbeeld nog in 1876 en 1880. Tijdens de bevrijding heeft het dorp erg geleden. Het werd tijdens de Operatie Market Garden eerst door de geallieerden en later door de Duitsers beschoten. Op 22 oktober 1944 werd de aanval op 's-Hertogenbosch ingezet en werd Nuland bevrijd door de 53e (Welshe) Infanteriedivisie. Op 27 oktober kwam ook 's-Hertogenbosch in handen van de geallieerden. Tot 1993 was Nuland een zelfstandige gemeente. Op 1 januari 1993 zijn Nuland, Geffen en Vinkel samengevoegd tot de gemeente Maasdonk. Nuland ging op 1 januari 2015 op in de gemeente 's-Hertogenbosch. De boerderij met separate varkensstal aan de Duyn en Daelseweg 19 in Nuland werd in 1950 gebouwd naar ontwerp van de in Mill gevestigde architect M.A. de Groot, in sobere traditionele baksteenarchitectuur (Delftse School). Opdrachtgever was de heer Pennings uit Nuland. De boerderij werd gebouwd in het kader van de wederopbouw (district ’s-Hertogenbosch) en is ook tegenwoordig nog in bedrijf en eigendom van de familie Pennings. Voor zover bekend gaat het hier niet om een ouder erf waar een nieuwe boerderij werd gebouwd. Karakteristiek voor de boerderij Duyn en Daelseweg 19 is de traditionalistische opzet met zorgvuldig gemetselde gevels en een met keramische pannen gedekte kap. Het traditionele karakter wordt versterkt door de roedenverdeling van de ramen en de wolfeinden van de kap. Doordat de belangrijkste toegangen in de zijgevel zijn gesitueerd wordt de boerderij tot het langgeveltype gerekend. Het agrarisch complexje heeft in de loop der tijd diverse ondergeschikte wijzigingen ondergaan. Daarbij bleef de oorspronkelijke opzet van de boerderij grotendeels behouden. Zo werd er in 1976 een uitbreiding gerealiseerd tussen de boerderij en de separate varkensstal. Deze uitbreiding ging beide bouwdelen met elkaar verbinden. In de uitbreiding werd een melkkamer, berging en een deel van de nieuwe keuken (voorheen spoelkeuken) ondergebracht.	2
Het bedrijfsgedeelte van de boerderij werd in de oorspronkelijke situatie gevormd door twee delen, een koestal en een schuur, die van elkaar gescheiden werden door de paardenstal en de stierenkooi. Die situatie is in de loop der tijd gewijzigd (na 1976) naar een grote koestal (middenlangsdeel). De scheidingswand tussen de beide delen bleef daarbij deels behouden. In verband met deze wijziging werd er nog een brede doorgang in de westelijke kopgevel gerealiseerd. Een betonnen kolom in dit achterste deel van de stal werd verwijderd. Ook de indeling van het voorhuis werd na 1976 nog op punten gewijzigd, net als de afwerking van het interieur van de woning. Behalve de uit de bouwtijd daterende varkensstal (wordt nu gebruikt als stal voor jongvee) zijn de overige bijgebouwen op het erf van jongere datum, en niet beschermenswaardig. Ligging: De vrij liggende boerderij is gesitueerd aan de noordelijke zijde van de Duyn en Daelseweg, aan de westelijke rand van de kern van Nuland. De langgevelboerderij ligt evenwijdig aan de straat. De separate varkensstal is gesitueerd aan de noordelijke zijde van de boerderij. In de oorspronkelijke situatie lag deze los van de boerderij. Tegenwoordig is deze voormalige varkensstal middels een in 1976 gerealiseerde uitbreiding verbonden met de boerderij. Beschrijving Algemeen (hoofdvorm, kap): De langgevelboerderij heeft een rechthoekige plattegrond en omvat één bouwlaag en een zolder onder een met rode muldenpannen gedekt zadeldak met wolfeinden. Op de nok, ter plaatse van het voorhuis, twee bakstenen schoorstenen. Op de nok ter plaatse van het bedrijfsgedeelte een ventilatieschacht met zinken kap. In het dakvlak aan de Duyn en Daelseweg ter plaatse van het voorhuis een oorspronkelijke dakkapel en ter plaatse van het bedrijfsgedeelte een door de goot stekend dakhuis, eveneens uit de bouwtijd. Omdat de zuidelijke langgevel hoger is opgetrokken dan de noordelijke langgevel, is het noordelijke dakvlak groter. De gevels zijn opgetrokken in machinale baksteen in halfsteens verband. De stalvensters bevatten de uit de bouwtijd daterende betonnen stalramen en de in de gevels opgenomen toegangen tot het bedrijfsgedeelte zijn nog voorzien van de oorspronkelijke houten invullingen. Uitzondering hierin vormt de later aangebrachte brede opening in de westelijke kopgevel. Ook de invullingen van de vensters van het voorhuis zijn deels (begane grond) of geheel (zolderverdieping) gewijzigd. De achter (noordelijk van) de boerderij gelegen voormalige varkensstal heeft eveneens een rechthoekige plattegrond en omvat één bouwlaag onder een met rode muldenpannen gedekt zadeldak. Boven de noordelijke kopgevel een fors overstek. De gevels zijn opgetrokken in machinale baksteen in halfsteens verband. In de huidige situatie wordt deze stal middels een eenlaags uitbouw (1976) met de boerderij verbonden. Deze uitbouw is niet beschermenswaardig.	3
Voorgevel boerderij: De naar de Duyn en Daelseweg gerichte langgevel (zuid) bevat de formele toegang tot het voorhuis van de boerderij. Het woonhuis bevindt zich rechts, het bedrijfsgedeelte sluit hier links op aan. Deze langgevel bevat dan ook geheel rechts twee vensters met houten kozijn, vast enkel raam (niet oorspronkelijk) en een 2-ruits bovenlicht (uitzetraam) met figuurglas. Tussen deze vensters is de formele toegang tot het voorhuis opgenomen. Deze bevat een houten kozijn met houten strokendeur met ruitje en een bovenlicht met kruisvormige roeden en figuurglas. Boven deze drie gevelopeningen is een anderhalf steens strek uitgevoerd. Onder de twee vensters een bakstenen lekdorpel. De gevel van het aansluitende bedrijfsgedeelte links hiervan bevat vijf getoogde stalvensters met betonnen 6-ruits stalramen, twee enkele ingangen met houten strokendeur en getoogd betonnen 3-ruits bovenlicht, twee getoogde stalvensters met betonnen 4-ruits stalramen, en een brede ingang met twee openslaande houten deeldeuren (strokendeuren) met ruiten. Boven de meest rechter enkele ingang in dit geveldeel bevindt zich het bakstenen dakhuis met hijsgat, eveneens getoogd. Het dakhuis is voorzien van een op de hoofdkap aankappend zadeldakje met rode muldenpannen. Boven de stalvensters en de twee enkele ingangen is een segmentboogje uitgevoerd. Onder de stalvensters een bakstenen lekdorpel. Deze langgevel wordt afgesloten door een bescheiden houten overstek op klossen en een zinken goot met kraal.	4
Zijgevels boerderij: De oostelijke kopgevel is een afgeknotte topgevel met een uitkraging links en rechts. Deze gevel bevat op de begane grond twee vensters met houten kozijn, vast enkel raam (niet oorspronkelijk) en een 2-ruits bovenlicht (uitzetraam) met figuurglas. Hierboven, op de zolderverdieping twee vensters met een gewijzigde kunststof invulling. Boven alle vensters in deze gevel is een anderhalf steens strek uitgevoerd, er onder een bakstenen lekdorpel. De schuine zijden van het dak worden afgesloten door een rollaag. De bovenzijde van de gevel wordt afgesloten door een bescheiden houten overstek op klossen en een zinken goot met kraal. De westelijke kopgevel is een afgeknotte topgevel met een uitkraging links en rechts. Deze gevel bevat op de begane grond rechts en links een getoogde enkele ingang met houten strokendeur. Tussen deze ingangen een niet oorspronkelijke brede toegang tot het bedrijfsgedeelte. Hierboven, ter hoogte van de zolder een getoogde opening met houten luik. Deze opening is net als de twee enkele toegangen op de begane grond, voorzien van een segmentboog. Boven de later aangebrachte brede toegang is nog een kleine segmentboog in het metselwerk zichtbaar. Een spoor van het oorspronkelijke venster op deze plek. Net als de oostelijke kopgevel, worden ook de schuine zijden van deze gevel afgesloten door een rollaag. De bovenzijde van de gevel wordt afgesloten door een bescheiden houten overstek op klossen en een zinken goot met kraal. Achtergevel boerderij: De noordelijke langgevel wordt door de aanbouw uit 1976 deels aan het zicht onttrokken. De oorspronkelijke gevelindeling bleef evenwel behouden. Geheel rechts in de gevel, ter plaatse van het bedrijfsgedeelte bevat de gevel twee getoogde stalvensters met betonnen 4-ruits stalraam en twee getoogde enkele ingangen met houten strokendeur. Links van dit deel van de gevel sluit het muurwerk van de uitbouw uit 1976 op de gevel aan. Binnen in deze uitbouw bleef de oorspronkelijke buitengevel van de boerderij echter deels (ter plaatse van het bedrijfsgedeelte) behouden, inclusief gevelindeling. In dit binnen de jongere uitbouw vallende deel van de gevel bevinden zich nog een getoogde enkele toegang en vier getoogde stalvensters met betonnen 4-ruits stalraam. Een deur uiterst links werd dichtgezet.	5
De gevel werd ter plaatse van het voorhuis op niet beschermenswaardige gewijzigd, ten behoeve van de uitbreiding van de keuken. De noordelijke langgevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een bescheiden houten overstek op klossen en een zinken goot met kraal. Gevels (voormalige) varkensstal: De zuidelijke kopgevel van de in oorspronkelijke opzet geheel vrijstaande voormalige varkensstal bevat in de huidige situatie een dichtgemetselde toegang en is verder geheel blind uitgevoerd. De noordelijke kopgevel bevat een getoogde ingang met een houten deur. Deze gevel is verder blind uitgevoerd en wordt afgesloten door het forse overstek van het zadeldak. De oostelijke zijgevel bevat vier getoogde vensters met 4-ruits betonnen stalraam en twee lage getoogde ingangen met houten deur. De westelijke zijgevel heeft drie getoogde vensters met 4-ruits betonnen stalraam en drie lage getoogde ingangen met houten deur. Boven in de gevel is een band met een overhoekse muizentand uitgevoerd. Ruimtelijke indeling boerderij: De boerderij heeft een voorhuis (woonhuis) en een bedrijfsgedeelte. De indeling van het woonhuis is op punten gewijzigd. Zo werd de gang ingekort, en werden de oorspronkelijke woonkeuken en woonkamer grotendeels samengevoegd. De voormalige spoelkeuken werd in 1976 verbouwd en uitgebreid. Deze ruimte werd de nieuwe keuken. Er is een bescheiden (betonnen) kelder onder de voormalige spoelkeuken. De indeling van het (nog in bedrijf zijnde) bedrijfsgedeelte is eveneens op punten gewijzigd. In de oorspronkelijke opzet was er sprake van een koestal in het oostelijke deel en een opslag/schuur in het westelijke deel. Hier tussen in was een paardenstal (aan de noordelijke zijde) en een stierenkooi (zuidelijke zijde). Deze oorspronkelijke indeling is op punten nog herkenbaar, ook nu het gehele bedrijfsgedeelte in gebruik is als koelstal, met een centraal voederpad. De scheidingsmuur tussen de oorspronkelijke koestal en de stierenkooi en paardenstal bleef behouden. Op zolder stro- en hooiopslag, tevens een ruimte voor graanopslag.	6
Ruimtelijke indeling vrijstaande (voormalige) varkensstal: De voormalige varkensstal achter de boerderij bevat één open ruimte zonder zoldervloer. Links en rechts van een centraal pad (dat in de huidige situatie loopt van kopgevel tot kopgevel). De oorspronkelijk indeling met betonnen varkenstallen bleef deels behouden (westelijke zijde). Constructies: De gevels van de boerderij zijn uitgevoerd als spouwmuren. Bij de bouw van de boerderij werd gebruik gemaakt van een betonnen draagconstructie in het bedrijfsgedeelte met betonnen kolommen en liggers. De vloer van de boven de koestal gelegen hooizolder werd uitgevoerd in holle bakstenen. De grenen kap van de boerderij (boven het bedrijfsgedeelte onbeschoten) bestaat uit A-spanten met dubbele liggers, nokstijlen en windschoren. Boven het bedrijfsgedeelte van de boerderij worden de spanten ondersteund door kreupele stijlen. De zoldervloer van het voorhuis bestaat uit een enkelvoudige balklaag.	7
De gevels van de voormalige varkensstal zijn eveneens uitgevoerd als spouwmuren. Dit gebouwtje is voorzien van een grenen kap met A-spanten, dubbele liggers en nokstijlen. Interieurelementen: In het interieur van de boerderij bleven ondanks de wijzigingen nog enkele interieurelementen uit de bouwtijd behouden. Zo bevat het voorhuis nog oorspronkelijke houten paneeldeuren en vaste kasten (woonkamer begane grond en op de zolderverdieping). In het bedrijfsgedeelte is vooral de nog aanwezige betonconstructie een zeer in het oog springend element. Dit geldt ook voor de holle bakstenen zoldervloer . In de voormalige varkensstal herinnert de nog aanwezige betonnen stalopzet nog aan de oorspronkelijke situatie. Erf, bijgebouwen, diversen: De evenwijdig aan de straat gesitueerde boerderij wordt aan de voorzijde van de straat gescheiden door een eenvoudig ingerichte tuin. Deze tuin wordt aan de straatzijde op de erfgrens beëindigd door een eenvoudig laag stalen buizen hekwerk. Op het erf staan diverse bijgebouwen. Deze zijn niet beschermenswaardig. Alleen de eerder beschreven varkensstal behoort tot de oorspronkelijke opzet en heeft monumentwaarde.	8
Motivering voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst 1. Architectonische en stedenbouwkundige waarden De boerderij Duyn en Daelseweg 19 met vrijstaande varkenstal heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de prominente ligging aan de straat, aan de rand van de kern Nuland. Het pand vormt door zijn karakteristieke traditionele vormgeving en opzet een zeer beeldbepalend element aan dit deel van de Duyn en Daelseweg. De oorspronkelijke naoorlogse opzet, vormgeving en detaillering van de boerderij met varkensstal is op ondergeschikte punten gewijzigd maar bleef verder grotendeels goed behouden. Hierin is architectonische waarde gelegen. In het interieur bleef de hoofdopzet met een door een brandmuur gescheiden voorhuis en een bedrijfsgedeelte met langsdeel herkenbaar, zij het door latere wijzigingen wel wat verstoord. Behoudens de vrijstaande varkensstal hebben de overige op het erf gelegen bijgebouwen geen architectonische- of stedenbouwkundige waarde. 2. Bouw- en/of kunsthistorische waarden De in 1950 door de architect M.A. de Groot uit Mill gebouwde langgevelboerderij heeft architectuurhistorische waarde als een goed en vrij gaaf bewaard gebleven voorbeeld van agrarische architectuur uit de periode van de Wederopbouw. Karakteristiek voor deze in de trant van de Delftse School uitgevoerde boerderij is de traditionalistische vormgeving als een zogeheten langgevelboerderij met vrijstaande varkensschuur. Kenmerkend zijn de sobere, maar verzorgd gedetailleerde gemetselde gevels, de afgewolfde, met rode keramische pannen gedekte daken, de met een roedenverdeling uitgevoerde ramen en een in de kap doorgestoken hooiluikopening. Het authentieke karakter is zeer goed herkenbaar gebleven. 3. Cultuurhistorische waarden Het bouwwerk heeft cultuurhistorische waarde als een markant voorbeeld van de naoorlogse agrarische bouwkunst in de gemeente ’s-Hertogenbosch. In de opzet als een langgevelboerderij met een woongedeelte en ruim opgezet bedrijfsgedeelte onder één kap en een vrijstaande varkensschuur weerspiegelen zich de ideeën over boerderijbouw in de wederopbouwperiode. Als een voorbeeld van wederopbouwarchitectuur vormt het object een illustratie van de historie van het dorp Nuland waar op het einde van de oorlog zware gevechten plaatsvonden en na de bevrijding diverse herstel- en nieuwbouwprojecten werden uitgevoerd. Het object Duyn en Daelseweg 19 te Nuland, bestaande uit een langgevelboerderij en separate varkensstal uit 1950, is op basis van bovenstaande criteria beschermenswaardig als gemeentelijk monument in de gemeente ’s-Hertogenbosch. De overige op het erf aanwezige bijgebouwen, inclusief de uitbreiding (1976) tussen de boerderij en separate varkensstal, vallen buiten de bescherming.	10

Erfgoed 's-Hertogenbosch

2019

Aanwijzing 11 panden en objecten als gemeentelijk monument in Nuland

Duyn en Daelseweg 19 te Nuland

Gemeenteblad van 's-Hertogenbosch

Archief gemeente ’s-Hertogenbosch, afdeling BAM

BHIC, betreffende achtergrondinformatie over de Heerlijkheid Nuland en het huis Den Elsbosch.

Kadastraal minuutplan 1811-1832, bron: beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

E. Verhees & A. Vos, Historische atlas van ’s-Hertogenbosch. De ruimtelijke ontwikkeling van een vestingstad, Amsterdam 2005

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |